"พระเอ็ดยง"วรรณกรรมคำผวนของกวีเสียจริต

เเน่นอนค่ะคุณอ่านไม่ผิด ว่าแต่งโดยกวีเสียจริต เพราะเป็นคำขนานนามของ คุณสุวรรณ หญิงนางในและเป็นราชินิกุลในตำหนักของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ ที่ถือเป็นเรื่องของวรรณกรรมสุดแปลกของไทย ที่อ่านไปอาจจะหัวเราะจนน้ำตาไหลได้ เพราะแต่ละคำอาจจะดูธรรมดาแต่เมื่อผวนออกมา อัยยะแน่นอน ถึงแม้พระองค์เอ็ดจะเป็นคำกลอนแปด แต่เป็นกลอนแปดที่มีทั้งคำผวน ที่ร้อยเรียง สละสลวยลงตัวถือเป็นอัจฉริยภาพที่กวีเป็นอย่างยิ่ง

คุณสุวรรณ กวีสตรีราชนิกุลบางช้าง มีชื่ออยู่ในทำเนียบกวีในช่วงสมัยรัชกาลที่ 3 ต่อรัชกาลที่ 4 จากเกร็ดชีวประวัติระบุว่า "เสียจริต" ในสมัยรัชกาลที่ 4 วรรณกรรมของคุณสุวรรณจึงถูกคนรุ่นก่อนมองว่าเป็นงานนอกระบบ หรือเป็นกวีนิพนธ์ของคนบ้า แต่ในปัจจุบันนี้วรรณกรรมของคุณสุวรรณได้รับการยอมรับว่าเป็นผลงานสร้างสรรค์ ซึ่งแสดงอัจฉริยภาพของผู้แต่งที่สามารถเขียนหัสคดีในเชิงเสียดสีล้อเลียนได้อย่างดียิ่ง โดยวรรณกรรมเหล่านั้น เท่าที่ได้รับการเผยแพร่ ได้แก่ บทละครเรื่อง พระมะเหลเถไถ อุณรุทร้อยเรื่อง และ กลอนเพลงยาวพระอาการประชวรของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ แต่ยังมีผลงาน "วรรณกรรมหัสคดี" หมายวรรณกรรมต้องห้าม ถึงอีกชิ้นหนึ่งซึ่งยังไม่เคยได้รับการเปิดเผย แม้แต่เพียงชื่อเรื่องก็ยังคงปกปิดตลอดมา เพราะออกจะอาการหนักกว่าพระมะเหลเถไถและอุณรุทร้อยเรื่องที่เคยถูกมองว่าเป็นวรรณกรรมคนบ้ารวมกันเสียอี

ตามที่ รศ.ดร.สุจิตต์ วงษ์เทศ ได้เขียนคำอธิบายบทละครของคุณสุวรรณในหนังสือ "เสียดสี กวีสยามฯ" ว่า "แน่ใจได้ว่ากวีหญิงผู้นี้คงจะได้ผลิตผลงานไว้ไม่น้อย เสียแต่หาต้นฉบับกันไม่เจอ" นั้น โดยความจริงแล้ว ต้นฉบับนั้นหาพบแต่หลบเร้น ต้นฉบับงานของคุณสุวรรณที่ถูกหมกไว้นั่นคือ กลอนบทละครเรื่อง "พระเอ็ดยง"

ที่กล่าวว่า "ถูกหมก" นั้น เป็นเพราะว่าบทละครเรื่องพระเอ็ดยง ถูกบันทึกไว้ในหนังสือสมุดไทย เลขที่ 1 มัดที่ 42 หมวดกลอนบทละคร ณ หอสมุดแห่งชาติ ซึ่งในเล่มมีบทละครเรื่อง พระมะเหลเถไถ และอุณรุทร้อยเรื่องรวมอยู่ด้วย ทั้งยังมีบันทึกหน้าหนังสือสมุดไทย บอกชื่อบทละครทั้ง 3 เรื่องไว้ด้วย จึงเป็นไปไม่ได้ว่าจะไม่ได้รับการเผยแพร่ เพราะยังไม่พบต้นฉบับ ส่วนหากจะสงสัยว่าอาจจะไม่ใช่ผลงานของคุณสุวรรณ ในหน้าต้นหนังสือสมุดไทยมีข้อความระบุไว้ว่าเป็นบทละครของคุณสุวรรณ และเมื่อพิเคราะห์ดูถ้อยคำสำนวน ลีลาการประพันธ์ก็เห็นว่าน่าจะเป็นของคุณสุวรรณจริง

"พระเอ็ดยง" เป็นวรรณกรรมคำผวนของคุณสุวรรณ ซึ่งมีกลวิธีการประพันธ์โดยใช้ คำผวน ตั้งแต่ชื่อเรื่อง ชื่อตัวละคร ชื่อเมือง ไปจนถึงเรื่องราวต่าง ๆ คำผวนที่ใช้ก็ล้วนแต่เป็นคำที่ลี้ลับทำนองเดียวกับ "สรรพลี้หวน" ของชาวใต้ แสดงให้เห็นถึงทั้ง "อารมณ์ขัน" และ "อารมณ์คัน" ของผู้แต่ง บางบทบางตอนค่อนข้างโป๊และออกจะหยาบคายไปบ้าง คำผวนเหล่านั้น หลายแห่งมิได้เกี่ยวข้องกับเนื้อเรื่องหรือเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในขณะนั้นเลย

หากลองมาดูเนื้อเรื่องและลีลาโวหารของคุณสุวรรณในพระเอ็ดยง ซึ่งครั้งนี้คุณสุวรรณ อาจจะดูออกแนวใต้สะดือน่าดู ซึ่ง "พระเอ็ดยง" มีลักษณะเป็นนิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ แต่งด้วยกลอนบทละครอย่างธรรมเนียมนิยม คือ มีบทชมป่าชมสวน บททรงเครื่อง และบทจัดทัพ แต่เนื้อหากลับแต่งด้วยคำผวนสัปดนแต่งวรรณคดีทั้งเรื่อง  จนมีลักษณะเสียจริตเสียยิ่งกว่าวรรณกรรมใด ๆ ที่คุณสุวรรณเคยแต่งโดยเรื่องย่อ เริ่มตั้งแต่พระเอ็ดยงมีพระมเหสีอยู่ก่อนแล้ว 2 องค์ คือ นางแหงดี และนางแต่งแวด พระเอ็ดยงไปเลียบเมือง ได้นางโหตีมาเป็นมเหสี สร้างความไม่พอใจให้แก่โลตึง ซึ่งเนื้อเรื่องไม่ได้ระบุไว้ว่าเป็นมีตำแหน่งหรือเป็นใคร  "โลตึง"จึงขับพระเอ็ดยงและมเหสีทั้งสามออกจากเมือง ขณะเดินทางไปกลางป่า ก็ได้พบกับนายเจ็ดโยนเป็นโจรป่า มีสมุนห้าร้อยคน นายเจ็ดโยนพาสมุนมาสวามิภักดิ์กับพระเอ็ดยง พระเอ็ดยงจึงนำทัพเหล่าโจรป่าไปตีเมืองขีหัน (คีหัน) บุรี เพื่อแก้แค้นโลตึง เนื้อเรื่องจบเพียงพระเอ็ดยงไปตั้งค่ายหน้าเมืองขีหัน ผู้เขียนข้อยกตัวอย่างแค่บางช่วงบางตอนของคำกลอน "พระเอ็ดยง" ที่ดูเบาๆ

พระเอ็ดยงถูกขับจากเมือง

◉ เมื่อนั้น ไทยอก โศกาน้ำตาไหลให้คิดอัดอั้นตันใจ   เพราะโหตีศรีใสมาเป็นเมีย เขาคิดว่าเราจะเจ็ดยับ   จึงใจให้ขับเราเสีย อกใจให้ร้อนดังไฟเลีย   ไทยอก…แล้วคลาไคล ฯ...

และบททรงเครื่อง พระเอ็ดยง มีพระภูษาทรงพิลึกพิลั่น เรียกว่า "ทองกรตอนแมดแปดคู่" และมีสัตว์พาหนะส่วนพระองค์ คือ "แรดแปดตา" ดังปรากฏเนื้อหาสัตว์พาหนะส่วนพระองค์ ดังนี้

๏ แรดเอยแรดตู ขากางหางทูหูลี่

ขุกตัวหัวดางหางดี ขยอกทีตีหำทำพยศ

เจดยอดลองเชิงเริงร้อง กึกก้องอรัญวาปรากฏ

เคยรุกรานกระดานย่อไม่ท้อทด แกล้วกล้าสาหสพยดเมด

จากตัวอย่างกลอนแปดของพระเอ็ดยงนี้เป็นตัวอย่างที่เบาและซอฟที่สุดแล้ว ถ้าหากว่าโลกแห่งบรรณพิภพนี้มีที่ให้กับ "สรรพลี้หวน" แล้ว ก็น่าจะสามารถมีที่ให้กับพระเอ็ดยงได้เช่นกัน ทั้งนี้ทางผู้เขียนเองอาจจะไม่ได้มองถึงคำผวนคำสัปดนแต่อย่างใด แต่หากเป็นในมิติทางการศึกษามายาคติทางวรรณกรรมที่คุณสุวรรณใช้คำผวนที่อกกแนวใต้สะดือ ชกใต้เข็มขัดเช่นนี้ ซึ่งถึงแม้จะดูไม่สุภาพเรียบร้อย แต่ทำไมถึงยอมรับสรรพลี้หวน แต่ถึงไม่ยอมรับพระเอ็ดยงขนกลายเป็นวรรณกรรมของคนบ้า...ต้องห้ามตีพิมพ์ของกวีเสียจริตไปแล้ว

******